Insonning buqoq kasalligi bilan og‘rishiga asosiy sabab inson organizmida yod miqdorining yetishmasligidir. Xo‘sh, kishilarni bu kasallikdan himoya qiluvchi yod ko‘proq qanday mahsulotlar tarkibida bo‘ladi? Ular kasallik xavfini kamaytirishda yordam bera oladimi?

Bu kabi savollarga Toshkent Tibbiyot akademiyasining endokrinolog shifokori, tibbiyot fanlari nomzodi, dotsent Dilorom Arzumetova javob beradi:

— Buqoq — yod yetishmovchiligi guruhiga kirgan kasalliklardan biri. Bu kasallik butun dunyoda ma’lum. Mamlakatimiz hududida esa u ko‘p yillardan beri mavjud. Kasallikning oldini olish uchun tarkibida yod miqdori ko‘p bo‘lgan mevalar — xurmo, yong‘oq va temir moddasi ko‘p bo‘lgan olma, behi muntazam iste’mol qilinishi kerak. Yod — bu inson organizmi uchun har kuni kerak bo‘lgan juda muhim mikroelementdir. U ko‘proq tuzlarning tarkibiga qo‘shiladi. Ayniqsa, yod okean baliqlarida ko‘p bo‘ladi. Agar buqoq paydo bo‘lmasdan oldin ana shunday mahsulotlar kundalik iste’mol qilinsa kasallik avj olmaydi. Ko‘pchilik bemorlar kasallik kuchayib ketganidan keyin murojaat qilishadi, vaqtida tibbiy ko‘rikdan o‘tib turmaydi. Qizig‘i shuki, ayrim kishilar “yod” deganda dorixonalarda sotiladigan suyuq dorini tushunar, hattoki shu dorini iste’mol qilinayotgan narsaga tomizib yeyilsa, buqoqni kichraytiradi deb o‘ylashar ekan.

— Yod tanqisligi qachondan boshlab paydo bo‘ldi va hozirda buqoq kasalligining qanday turlari aniqlangan?

— Yod yetishmovchiligi azaldan bor, lekin buqoq kasalligi so‘nggi yillarda sezilarli ravishda insonlar salomatligiga salbiy ta’sir qilmoqda.

Bunga asosiy sabab profilaktikaning kamligidir. Shu bois uning har xil — tarqoq, tugunli, aralash, zaharli kabi turlari tez-tez uchrab turadi. Bu kasallik avval 35 yoshdan oshgan kishilarda uchrar edi. Hozirda hatto 16 yoshli o‘smirlar ham shikoyat qilib kelishmoqda.

— Uni davolashning qanday samarali usullari qo‘llanilmoqda? Yodlangan tuzning qanday foydali jihatlari bor?

— Buqoq kasalligi bilan og‘rigan bemorlarni davolashning turli xil yo‘llari mavjud. Biroq, bu usullar har doim ham to‘liq foyda beravermaydi. Shuning uchun buqoq paydo bo‘lmasdan avval tarkibida yod bo‘lgan mahsulotlarni iste’mol qilib borish kerak.

Yodning organizm uchun ahamiyatli jihatlari ko‘p. U organizmning rivojlanish davrini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yadi, bosh miyaning rivojlanishi, barcha organlarning to‘g‘ri shakllanishiga yordam beradi.

Bolalar organizmida yod tanqisligi ularning aqliy rivojini 20 foizgacha pasayishiga olib keladi, kasalliklarga qarshi kurashish qobiliyati (immunitet)ni kuchsizlantiradi. Ana shu muammolarga duch kelmaslikning eng samarali usuli — yodlangan tuzdan foydalanishdir.

Yodlangan tuz — salomatlik va aqliy rivoj garovi. Uni do‘kon va savdo majmualaridan sotib olish mumkin. Biroq, ana shu tuzlar qay darajada talabga javob beryapti? Buning uchun xarid chog‘ida uni sinchiklab ko‘rib, tuz qadoqlangan xaltachaga “yodlangan” deb yozilgan bo‘lsagina olish kerak. Qolaversa, sotuvchidan mahsulotning sifat sertifikatini talab qilish lozim.

Yod uchuvchan element hisoblanadi. Shuning uchun yodlangan tuzni zich yopiladigan idishda saqlashni maslahat beraman. Shuni unutmangki, kaliy yodid bilan yodlangan tuzning yaroqlilik muddati 3 oy, kaliy yodidi bilan yodlangan tuzning yaroqlilik muddati esa bir oy. Yodlangan tuzni sotib olish va saqlash vaqtida shu jihatlarga etibor bermoq kerak.

Yodlangan tuzni kattayu kichik, barcha birdek iste’mol qilishi lozim. Buqoq kasalligi bezovta qilgan bemorlar har doim, albatta shifokor tavsiyasi bilan “yodid”, “yodmarin”, “yodbalans” kabi dorilarni muntazam ichib yurishi shart. Ushbu dorilarning tarkibi deyarli bir xil. Shu bois buqoqning turiga qarab ulardan biri tavsiya etiladi. Yana bir qo‘shimcha ma’lumot sifatida, Toshkent farmzavodida “mikroyodid”, “antestrumin” kabi tarkibida yod elementi ko‘p miqdorda bo‘lgan yangi turdagi dorilar ishlab chiqarila boshlanganini aytish joiz. Ularning narxi ham cho‘ntakbop.

Muammo shundaki, arzon bo‘lgani uchun ko‘p dorixonalarda sotilmaydi. Aslida bu dorilar hamma dorixonalarga olib kelinishi zarur. Shundagina aholi salomatligi yo‘lida va sog‘lom avlodning kamol topishi uchun ijobiy samara bergan bo‘lar edi.